literatuur recensie

‘Schervenstad’ van Hanan Faour: verscheurd tussen pindakaas en mlokhiye

Met ‘Schervenstad’ schreef Hanan Faour, een Nederlandse auteur met Libanese roots, een ontroerend verhaal over hoe het is om een vader- en broederland te ontdekken.

Het is onduidelijk wat de jonge Nederlands-Libanese Nadine precies had verwacht van haar aankomst op de luchthaven in Beiroet, maar dat het minder hartelijk verloopt dan gehoopt, dat is duidelijk. Ze kan alleen maar wensen dat de douanebeambte iets heeft gemompeld in de trant van “welkom thuis”. Haar kennis van het Arabisch is onvoldoende groot om een vlotte conversatie aan de gang te houden.

En ook de hereniging met haar tweelingbroer Isaac is na ruim tien jaar hoogst onwennig. Gelukkig speelt hij een cassette met een oud liedje van Marco Borsato en Ali B. in zijn aftandse Mercedes, anders had ze net zo goed met een volslagen vreemde kunnen meerijden richting stad. Een vreemdeling is haar broer niet, bedenkt Nadine, maar toch is hij onherkenbaar geworden.

De tweeling Isaac en Nadine werd gescheiden op veertienjarige leeftijd, toen het huwelijk van hun Libanese vader en Nederlands-Limburgse moeder op de klippen liep. Vader was ooit gevlucht voor de Libanese burgeroorlog, maar vond het onderhand tijd om terug te keren naar zijn geboortegrond. En Isaac, die ging mee. Samen met haar wat zweverige moeder blijft Nadine achter in Limburg, “ik was niet belangrijk genoeg om voor te blijven.”

Ze houdt zich overeind door over andere levens en andere werelden te fantaseren. “In een van de werelden was mijn moeder degene die wegging, naar India. Dat scenario ontstond toen ze zich inschreef voor een yogacursus in het buurtcentrum.” Ja, er zit af en toe ook een vleugje humor in Schervenstad.

Nadine beslist om na ruim tien jaar terug te gaan naar Beiroet, na de verontrustende berichten van Isaac over de krachtige explosie in de haven van Beiroet in de zomer van 2020. De drang om haar broer te zien, om terug te gaan naar het land waar ze als kind de zomervakantie doorbracht, is sterker dan haar vrees voor wat ze er zal aantreffen.

Een graansilo in de haven van Beiroet, voor en na de explosie in augustus 2020. Bij de ramp vielen 218 dodelijke slachtoffers © Wikipedia

Maar veel meer nog dan de materiële schade in een stad vol scherven en benzinegeur, zijn het de mensen die getekend zijn. Nadine leert langzaam maar zeker haar broer anders kennen, een jonge man die wil strijden voor de toekomst van Libanon. Isaac troont Nadine mee naar manifestaties tegen de regering, maar ze begrijpt niet eens de slogan die op haar wangen is geschreven, ze voelt zich niet thuis in de betogende menigte. Liever koopt ze juwelen in een winkeltje dat haar aan haar jeugd doet denken.

Zonder al te diepe psychologische of filosofische bespiegelingen beschrijft Faour hoe Nadine langzaam maar zeker ontdooit, hoe ze enig begrip krijgt voor haar broer, hem langzaam weer leert kennen. Al blijft ze het wel eens met zijn vriendin Louise, die hem “de grootste idioot die ze ooit heeft ontmoet” noemt, omdat hij wel de mogelijkheden heeft om te vertrekken, maar dat niet wil. Maar het is voor Isaac zoals toen in Nederland: ergens weg willen gaan en ergens niet kunnen blijven, dat is niet hetzelfde.

Samen met Isaac leert Nadine haar familie en vrienden weer kennen. Het contact met vader verloopt stroef, ze voelt zich uiteindelijk nog altijd in de steek gelaten. Maar haar grootouders zijn vertederend, en koken met de familie is een warme aangelegenheid. Ze mag helpen met de bereiding van de mlokhiyebladeren. Benodigdheden: twee pannen, een vergiet, een vijzel, een familie.

En toch, ook die feestjes, waar vaak een half dorp op afkomt, zijn voor Nadine onwennig. Ze verstaat de taal niet, en ziet de mensen vreemd kijken naar Isaac en haar. “Alsof hij de blauwdruk is, en ik de experimentele versie die niet naar behoren werkt.”

Zo is Schervenstad het verhaal over een hereniging met een vader die zijn dochter ooit in de steek liet, de hereniging van een tweeling die ooit onafscheidelijk was en dat ook bezwoer, in onschuldiger tijden. Maar het is ook het verhaal van de ontdekking van een land, een cultuur, een mentaliteit.

Faour weet die twee ontdekkingsreizen netjes te vervlechten, ze doet dat in vaak ontroerende mooie scènes, zonder sentimenteel te worden. Ze heeft oog voor veelzeggende details, zoals toen ze bij het definitieve vertrek van Isaac vruchtenhagel in zijn koffer dropte, in plaats van echte hagelslag. En haar metaforen zijn vaak poëtisch, ze omschrijft haar oma als gemaakt van crêpepapier. “Alles hier is zo fragiel dat het doorzichtig is en elk moment kan scheuren.”

Zonder moraliserend te worden illustreert Faour dat er altijd redenen zijn om ergens te blijven, maar ook altijd redenen om (weer) weg te gaan. Ze vertrok naar Libanon met de motivatie om haar broer, haar familie, de mensen daar te helpen bij het puinruimen. Maar ze vraagt zich op den duur af hoe geloofwaardig dat is. Misschien is het puin dat is veroorzaakt door de scheiding even belangrijk om te verwerken, en is het dat wat ze doet. Of misschien hoeft ze niet te kiezen? Misschien is de keuze tussen je land en jezelf helemaal niet nodig?

Hanan Faour, Schervenstad, De Geus, 2022, 200 p.

Beluister ook de eerste podcastaflevering van De Eerste Keer, met Hanan Faour en Guillaume Van der Stighelen:

• Hanan Faour